Geen dier kon tippen aan kater Jaap
Hij was niet bang voor het lawaai op de set. En zei zijn baasje ‘nee’, dan at hij de muis niet op. Het baasje over haar Jaap en andere mediadieren.
Door onze redacteur
Wilfred Takken
Amsterdam. „Jaap heeft mij zoveel geleerd”, zegt Sabine van der Helm over haar beroemde mediakater Jaap (1994-2011), die schitterde in tv-se- ries als Annie M.G. en Floor Faber. Van der Helm cast en begeleidt dieren voor tv, film en theater. Om haar over- leden kat te eren, heeft zij een boek over hem gemaakt: Jaap, topmodel.
Het boek gaat over de successen en problemen van werken met dieren op de filmset en op het podium. Niet alleen over Jaap, maar ook over zijn collega’s. Van der Helm heeft acht katten, twee honden en een varken genaamd Wakker. Daarnaast werkt zij met andermans dieren: de Haagse dwerghamsters Buurman en Buur- man, papegaai Iggy, de ezel Hermice, de postduiven Henny en Benny. Haar Rode Poes (RP) speelde in Bij nader in- zien, Jaaps broer Freddie was bekend als de Kitekat-kat.
Maar geen van Van der Helms die- ren kan tippen aan Jaap. Van der Helm: „Jaap was een natuurtalent. Veel van mijn kennis over werken met dieren heb ik van hem. Eigenlijk zijn de katten die na hem kwamen beter getraind, omdat ik ze van kindsbeen af bij me heb. Maar Jaap had een natuurlijke rust in zich. Hij was onverstoorbaar, maar niet sloom. Hij had een trotse, stoere uit- straling die respect afdwong.”
Jaap als ‘De Wijze Kater’ op een publiciteitsfoto uit 2010 voor het gelijknamige toneelstuk van Herman Heijermans. Foto Het Toneel Speelt
Jaap speelde in tientallen tv-series, reclames, films. Ook poseerde hij tus- sen de benen van actrice Birgit Schuurman voor het fotoboek Hel- dinnen. Belangrijk was dat hij als eni- ge kat ook de succesrijke overstap maakte naar theater; ook voor dieren een veeleisender genre omdat ze langdurig onbewaakt op toneel moe- ten staan. Over zijn bejubelde thea- terdebuut in de opera Tosca (1998) zegt Van der Helm: „Na de pauze lag hij op de buik van de schurk, Scarpia. Dirigent Riccardo Chailly wilde na de première Jaap eruit hebben, om- dat de toeschouwers begonnen te la- chen en te klappen toen ze Jaap za- gen, dwars door een mooie instru- mentale passage heen. Maar toen wa- ren de juichende recensie in de inter- nationale pers al verschenen, die alle- maal melding maakten van Jaap. Dus Jaap kon er niet meer uit.”
Dit is een terugkerend thema in het boek: veeleisende, ongeduldige regisseurs en jaloerse acteurs die het niet verdragen dat dieren de aan- dacht wegtrekken. Het boek geeft een andere blik op de wereld van de uitvoerende kunsten omdat Van der Helm de artiesten beoordeelt op hun dierenliefde. Actrice Georgina Ver- baan krijgt lof toegezwaaid, maar Annemarie Prins blies in de tv-serie Annie M. G. steeds sigarettenrook in Jaaps ogen en klaagde dan ’s avonds in Zomergasten over ‘die verschrikke- lijke katten’. Van der Helm: „De die- ren zijn vaak niet het probleem, de mensen zijn het probleem. Ik zit al- tijd te schipperen tussen de dieren, hun baasjes en de acteurs.”
Opvallend zijn de fotoseries waar- in Van der Helms katten gebroeder- lijk naast muizen zitten, onder meer voor een reclame voor Hamka’s. Hoe leer je katten van muizen afblijven? Van der Helm: „Witte muizen zijn zo doorgefokt dat ze het grote gevaar in hun leven niet meer herkennen. En tegen de katten zei ik gewoon: ‘Nee!’ Daar luisteren ze naar.” Onverstoor- baar blijven zitten is dan ook de belangrijkste kwaliteit van haar katten: „Ik neem de kittens al jong mee naar de filmset, zodat ze kunnen wennen aan het lawaai en de lampen. Ook neem ik ze in een tuigje mee de straat op. Mijn katten schrikken nergens van.” Verder is haar training gericht op het belonen met hapjes: „Abatutu en Chui willen graag runderhart, Jo- chie heeft liever biologisch runder- gehakt.” En Van der Helm begrijpt de dieren. Ze weet wat ze prettig vin- den, wanneer ze zich niet goed voe- len of weg willen.
Toch kwam Van der Helm in bot- sing met de Dierenbescherming, door De luitenant van Inishmore (2002). In dit toneelstuk over een IRA-terro- rist kreeg kat Jochie een pistool tegen zijn kop gedrukt en werd Jaap inge- smeerd met ‘schoensmeer’. Van der
Helm vond de kritiek verschrikke- lijk: „Ik zou nooit iets doen dat scha- delijk is voor mijn dieren. Dat pistool was nep en Jochie weet toch niet wat een pistool is. De schoensmeer be- stond uit Jaaps favoriete kattenvoer, vermengd met Norit. Jaap vond het heerlijk, in de kleedkamer hielpen de andere katten hem schoon te likken. Maar de Dierenbescherming vond dat dieren überhaupt niet op een to- neel horen.”
Van der Helm schippert wel vaak tussen de hoge eisen van de regis- seurs en het dierenwelzijn: „Ik denk vaak: als ik het niet doe, gaan ze zelf beunhazen en zijn de dieren slechter af. En als het echt te ver gaat, dan wei- ger ik. Paul de Leeuw wilde een pin- guïn in zijn show. Het is dan mijn taak om dat uit zijn hoofd te praten.
Ik heb nu een kameel voor België. Studio 100 wil iemand uit het raam laten vallen, die precies tussen de bulten van een kameel terechtkomt. Een andere opdrachtgever wil een koe die zit. Hoe doe je dat?”
Jaap de stoïcijn was een groot ac- teur, maar sommige dingen wilde hij per se niet: „Hij weigerde te sprin- gen, te miauwen, te blazen en op zijn rug te liggen. Voor de actiescènes had ik dus vaak zijn broer Freddie mee, als understudy. Die was wat actie- ver.” Ook Freddie is inmiddels over- leden. „Nu heb ik Hebbes als opvol- ger van Jaap. Hij lijkt sprekend op Jaap, maar hij is wel wat feller.”
Jaap, topmodel, door Sabine van der Helm en Saskia Smith. Uitgever The House of Books, € 14,95.